نگاهی به فیلم ایلیا در جستجوی قهرمان

امروزه برای داشتن پرداختی بهتر و کامل‌تر در فیلم‌های کودک و نوجوان و هماهنگی با اقتضائات نسل جدید، نوآوری و عبور از کلیشه‌ها حرف اول را می‌زند؛ چرا که هم جذابیت فیلم را بالا می‌برد و هم به انتقال بهتر محتوا و هدف فیلم کمک می‌کند تا به راحتی در ذهن مخاطب بنشیند. فیلم «ایلیا در جستجوی قهرمان» از جهات مختلفی به این نوآوری دست زده و شجاعانه خود را از الگوهایی دست و پاگیر نجات داده که در حال حاضر سینمای بزرگسال را احاطه کرده و درحال آلوده کردن سینمای کودک و نوجوان نیز هست. این خلاقیت و ریسک پذیری از جنبه‌های گوناگونی قابل بررسی است که در ادامه به تفکیک به آن‌ها می‌پردازیم:

حفظ و تقویت بنیان خانواده در فیلم ایلیا جستجوی قهرمان      

در فیلم ایلیا در جستجوی قهرمان، ما با یک خانواده 4 نفره مواجهیم که چالش‌ها را می‌پذیرند و به مبارزه با آدم بدهای داستان می‌پردازند. برخلاف اکثر قهرمان‌های امروزی که موفقیت را در جدایی و استقلال از خانواده و تک روی جستجو می کنند، ضامن پیروزی آرش، قهرمان نوجوان این فیلم، همراهی اعضای خانواده با او است.

درواقع این خانواده توانسته‌اند ابتدا چالش‌های میان خود را مدیریت کنند؛ پدر و مادر رابطه‌ای سالم، صمیمی و محترمانه دارند؛ خواهر و برادر علی رغم وجود تفاوت‌ها با یک تقسیم کار قابل قبول از هم حمایت می‌کنند و البته اختلافات پدر و پسری، جایگاه پدر خانواده را متزلزل نمی‌کند.

حال این فضای سالم را مقایسه کنیم با آنچه در قالب فیلم و انیمیشن‌های خارجی و حتی بعضا داخلی آنقدر برای بیننده تکرار شده که دیگر امری بدیهی به نظر می‌رسد:

• قهرمان عموما تک فرزند است و در تلاش برای رهایی از شر خانواده، به دنبال راهی است تا خود را از چالش‌هایی که با آنان دارد نجات دهد.
• قهرمان قدرت‌هایی ماورایی دارد و بدون مشارکت بقیه قادر است دنیا را نجات دهد. 
• خواهر و برادر یا وجود ندارند یا اگر هم باشند، از حضور آن‌ها برای تقویت درام یا گره‌های داستان بهره‌ای برده نمی‌شود بلکه غالبا آن‌ها هستند تا چالش‌های بیشتری را با درک نکردن قهرمان برای او ایجاد کنند.
• خانواده به جای آنکه محل امن افراد باشد و فرصتی را مهیا کند تا فرزندان و والدین در فضایی آرام احساسات یکدیگر را درک کنند و در پی حل مشکلات به کمک هم برآیند، بیشتر شبیه رینگ مبارزه‌ای است برای پدر و مادر. در چنین شرایطی نمی‌شود انتظار هم داشت که هر یک از اعضا نقش و وظیفه خود را به درستی بشناسند و به آن عمل کنند. 

احتمالا تا کنون از هر کدام از عناوین بالا، مصادیقی در ذهنتان تداعی شده باشد.

با در نظر گرفتن همه این موارد، اینکه عکس چنین اتفاقاتی را در ایلیا شاهدیم، علاوه بر کمک به داستان پردازی در طول فیلم و دستیابی به هدفش در روایت تاریخ، با انطباقی که با فطرت آدمی دارد می‌تواند فرصتی برای چرخش دوباره نگاه‌ها به سمت خانواده و احیای قدرت و اثرگذاری آن در فضای فیلم و سریال‌ها و به تبع در جامعه باشد؛ یک بازگشت شیرین به فضای لطیف و روشن و امن فرهنگ اصیل ایرانی و یا حتی نگاهی مجدد به این فرهنگ غنی.

نکته دیگری که در فیلم ایلیا جستجوی قهرمان به چشم می‌خورد، توجه به جایگاه زنان درون خانواده و بیرون از آن است. مادر و دختر خانواده، هم در خانه نقش ویژه‌ای دارند و هم در تقابل با شخصیت‌های منفی فعال ظاهر می‌شوند. به معنای دیگر نقش آفرینی زن با توجه به توانایی‌های خود او به تصویر کشیده می‌شود نه وابسته به پدر، همسر یا برادر.

نکته قابل توجه دیگر این است که در فضای خانواده، چه در رابطه پدر و پسر و چه در رابطه مادر و دختر، به فضای ذهنی و روحیات متفاوت نسل جدید و قدیم توجه شده و افراد، متناسب با این اقتضائات و در بستر رابطه مناسبی که هریک از اعضای خانواده با یکدیگر دارند، نقش ایفا می‌کنند.

فیلم ایلیا در جستجوی قهرمان مقدمه و آغازی دوباره برای به تصویر کشیدن یک خانواده منطبق بر الگوی ایرانی اسلامی است که در روابط درونی و چالش‌های بیرونی موفق عمل می‌کند و این نوع پرداخت به مولفه‌ای به نام خانواده در حالی که سوژه اصلی فیلم چیز دیگری است، تحسین برانگیز است.

رابطه متقابل روایت تاریخ با تکنولوژی در فیلم ایلیا جستجوی قهرمان

هدف اصلی این فیلم، روایت بخشی از تاریخ اسلام و مبارزه با تحریف است و همچنین دشمن شناسی که آن را در ادامه به تفصیل شرح خواهیم داد. نقطه تمایز فیلم ایلیا در جستجوی قهرمان این است که چنین هدفی را در بستر داستانی و در زمان حال دنبال می‌کند و حتی پا را از ساختارهای مرسوم فراتر می‌گذارد.

شاید چندسالی باشد که نوجوانان و جوانان ما به طور جدی و حتی تخصصی درگیر بازی‌های رایانه‌ای هستند که بازی‌های واقعیت مجازی یکی از جدیدترین نسل‌های این بازی‌ها به شمار می رود. ما در جامعه و بعضا در رویدادها و جشنواره‌های فرهنگی و رسانه‌ای با آن مواجه هستیم اما در حوزه فیلم و سریال یا حتی آثار داستانی محصولی ندیده‌ایم که به طور ویژه در مورد بازی‌های رایانه‌ای و درگیری کودکان ما با آن سخن بگوید. اما حالا با ورود پرقدرت ایلیا در جستجوی قهرمان، به نظر می رسد زمان پرداخت جدی و توجه بیشتر به این عرصه فرا رسیده است.

فضایی که در این فیلم شاهد آنیم، از توصیف وضعیت و نقش امروز این بازی‌ها در جامعه فراتر رفته و شاید زمانی در آینده ای نه چندان دور را به تصویر می کشد؛ جایی که نتایج بازی‌های رایانه‌ای و پیگیری آن‌ها مسئله‌ای ملی و بین المللی است و قرار است کودکان نقش فعالی در آن داشته باشند. 

سید علی موسوی نژاد به عنوان نویسنده و کارگردان ایلیا، برای توصیف این فضا علاوه بر استفاده از عنصر تخیل و رجوع به آینده که در بستر کلاس و مدرسه هم شاهد تغییراتی مبتنی بر آن هستیم، به جا و به وقت خود به فضای فانتزی هم ورود و از اقتضای ژانر کودک و نوجوان استفاده کرده است. حتی در این فرصت، فیلمساز می‌توانست فضای شهر و خانه را هم متاثر از این تکنولوژی توصیف کند.

علاوه بر این‌ها، نکات دیگری هم هستند که در این فیلم قابل توجه‌اند. بارزترین آن، استودیوی فرانسه و نقش مجری- گزارشگر در جریان بازی است که انیمه‌ها و داستان‌های آشنایی را برای نسل کودک و نوجوان امروز تداعی  و به برقرارارتباط  آن‌ها با این فضای جدید کمک می‌کند.

نحوه پرداخت به بازی‌‌های واقعیت مجازی به گونه‌ای است که هم برای افراد پیگیر این عرصه و بازیکنان آن جذاب است و هم افراد دور از این فضا را با خود درگیر می‌کند. از طرفی فیلم تکنولوژی‌های نوین را ابزاری مناسب و شاید لازم برای پیروزی در جنگ روایت‌ها معرفی می‌کند.

استفاده هدفمند در بهره گیری از تکنولوژی حتی در شخصیت پردازی هم به چشم می خورد. آرش به عنوان نقش اول فیلم، با ورود به بازی «در جستجوی قهرمان» از پسربچه‌ای که صرفا درگیر پیروزی در بازی و کسب جایزه است و فالوورهای بالا و شهرت او را راضی می کند، به قهرمانی تبدیل می‌شود که دغدغه‌های پدر را درک و برای غالب شدن روایت درست تلاش می‌کند.

در مجموع باید گفت ایلیا در جستجوی قهرمان، بخشی از تاریخ را روایت می‌کند و برای این هدف از فناوری‌ها و ابزار دنیای مدرن بهره می‌گیرد. مهم‌تر آنکه در این مسیر نقش اصلی با کودکانی است که در عصر تکنولوژی متولد شده‌اند.

جهان بینی وسیع و دشمن شناسی مناسب در فیلم ایلیا جستجوی قهرمان

اشاره به نقش یهود و یهودیان در تاریخ صدر اسلام و نبردهای آن زمان، نکته‌ای است که در روایت‌های تاریخی و مخصوصا داستانی، کمتر از آن یاد می‌شود. مهم تر از خود این اشاره، پی گرفتن امتداد آن دشمنی تا به امروز و گره خوردنش به ریشه تفکر صهیونیسم و دلیل مبارزه امروز ما با آن است. اگر طبیعت خونخوار اسرائیل را امتداد توطئه‌های آن زمان یهود بدانیم، دشمن امروزمان را بهتر و دقیق‌تر خواهیم شناخت و آگاهانه‌تر با تهدیدهایش مواجه خواهیم شد. نتیجه اهمیت دادن به شناخت دشمن، اهمیت تبیین روایت صحیح و این گره خوردگی تاریخی، یک مسیر کنشگری بیرون از افراط و تفریط برایمان می‌گشاید. 

این رویکرد ایلیا در جستجوی قهرمان باعث می‌شود که مخاطب کودک و نوجوانش که روایت‌های تاریخی را کمتر و شاید ناقص شنیده، نقش و وظیفه خود را در این بین به درستی تشحیص دهد. همچنین دغدغه‌ای که در مقابله با بازی مخرب تصویرشده در فیلم در او ایجاد می‌شود و او را نسبت به تحریف روایت و عوض شدن جای جلاد و شهید حساس و با این حیله آشنا می کند، می‌تواند به تمام عرصه‌ها سرایت و او را در هر نقطه‌ای که نیاز بود، تشنه و مشتاق تبیین روایت صحیح از تاریخ یا زمان حال کند.

در این بین، اشاره ای که به انیمیشن‌های آشنا و اکثرا محصول والت دیزنی می‌شود و آسیب شناسی نامحسوسی که از آن شکل می‌گیرد قابل بحث است. اینکه تا چه اندازه توجه مخاطب نوجوان را جلب می‌کند و آیا واقعا برای او مفید است؟ یا بیشتری تلنگری برای والدین است؟ 

چند نقد به فیلم ایلیا در جستجوی قهرمان

• می‌شد در تیتراژ پایانی فیلم از آهنگ باکلام یا سرود برای بالابردن بار محتوایی و همچنین هیجان انگیزکردن آن برای کودکان استفاده کرد؛ مشابه اتفاقی که در فیلم «منطقه پرواز ممنوع» یا انیمیشن «ساعت جادویی» افتاد.
• آرش به عنوان نقش اول داستان، می‌تواند الگویی برای هم سن و سالان او تصویر شود اما از جایی به بعد تقریبا حضور او را در فیلم از دست می‌دهیم.
• نکته بعد درباره دوبله صدای کودکان است که باید دید چقدر واقعا مورد نیاز بوده است؛ چرا که در قسمت‌هایی فیلم را از حالت طبیعی خارج می‌کند. البته استفاده از دوبلورهای چون حامد عزیزی و علی زکریایی که صدای آن‌ها به گوش مخاطب آشنا است، نکته مثبتی است.
• نکته بعدی ظرفیت تولید و ارائه محصولات جانبی از فیلم ایلیا در جستجوی قهرمان است. استفاده از کاراکترهای فیلم در طراحی نوشت افزار و از این دست کالاها که مورد استفاده و علاقه کودکان است، مفید خواهد بود. پیشنهاد دیگر اینکه تولیدکنندگان ایلیا در جستجوی قهرمان به راحتی می‌توانند از ایده این فیلم برای تولید و تجاری سازی بازی «در جستجوی قهرمان» در دنیای حقیقی استفاده کنند و با ارائه آن در نسخه‌های مختلف ویندوز و اندروید مسیری را در راستای تقویت صنعت بازی در کشومان ایجاد نمایند.

کلام آخر

در پایان باید گفت فیلم ایلیا در جستجوی قهرمان با تمام نقاط قوت و ضعفش ظرفیت‌هایی را فعال کرده که می‌تواند در تولید سایر آثار کودک و نوجوان در قالب‌های مختلف از جمله بازی، انیمیشن و فیلم و سریال مورد استفاده قرار بگیرد. درواقع این فیلم ارزش بازخوانی تاریخ و بیان حقیقت را درک کرده و به این ترتیب ارزشی مضاعف را به تولیدکنندگانش هدیه می‌کند.